تقسیم مواد اعتیاد آور

1. مواد افیونی (خواب آور) مثل تریاک، هروئین و…

2. مواد توهم‌زا که موجب تغییر در احساس، ادراک، تفکر، قضاوت و اراده می‌شود مثل حشیش، ماریجوانا، مسکالین و …

3. مواد محرک مثل کوکائین، آمفتامین و نیکوتین

4. مواد آرام بخش مثل الکل و باربیتورات‌ها

توتون – تنباکو – سیگار

توتون گیاهی یک ساله از فامیل سولاناسه (solanaces) یا بادمجانیان به ارتفاع حدود یک متر است. این گیاه ابتدا به صورت وحشی در آمریکا و بعضی جزایر اقیانوس کبیر می‌روییده و از آنجا به اروپا و سایر نقاط جهان پخش می‌شد. توتون در زبان فارسی عبارت از تنباکوی سیگار و چپق و قلیان می‌باشد. توتون در اصل کلمه‌ای است ترکی که آن را «تتن» هم گفته‌اند. این در زبان ترکی به معنای دود است. باتوجه به تحقیقات انجام شده همین ماده مخدر افراد را در مقابل بیماری‌هایی مثل ناراحتی ریوی، تصلب شرایین، ناراحتی گوارشی، انواع سرطان و…. شدیداً خلع سلاح می‌کند.

سیگار یکی از عوامل بسیار مهم است که زمینه را برای گرایش به اعتیاد سایر مواد مخدر فراهم می‌نماید. و به طور کلی سیگار چراغ سبزی برای مصرف سایر مواد مخدر محسوب می‌شود.
آثاری که مصرف این ماده مخدر بر وجود انسان می‌گذارد عبارت از: نقصان حافظه، سکته‌های مغزی، ضعف بینایی، فساد دندان و لثه، بوی بد دهان، عصبانیت و عدم تعادل در خواب، سرطان دهان و حنجره و ریه، پیری زودرس، چین و چوروک پوست، تنگی نفس، تحریک مخاط تنفسی، تصلب شرایین، تپش قلب، بی‌اشتهایی، اختلالات گوارشی، خستگی و کوفتگی عضلات، مسمومیّت تدریجی خون، ضعف در دستگاه تولید مثل، سرطان مثانه، سقط جنین و نوزادهای نارس، یائسگی زودرس، کمر درد به دلیل نارسایی گردش خون در عضلات پشت بدن و ضعف آنها و کاهش مقاومت بدن در مقابل سایر امراض و بالاخره مرگ زودرس و کاهش طول عمر می‌باشد.

حشیش – بنگ – ماری جوانا – چرس – کانابیس

حشیش یا ماری جوانا ماده‌ای است قهوه‌ای رنگ که از گل و ساقه‌ گیاهی به نام «شاه دانة هندی» یا «کانابیس» در مناطق گرمسیر و حاره بدست می‌آید. دارای بوته‌های بزرگ است که گاهی تا دو متر می‌رسد. دانه‌های فندقی شکل دارد و از برگ‌های آن ماده سمی حشیش گرفته می‌شود. به حشیش نام‌های دیگری همچون: بنگ، ماری‌جوانا، چرس، قنب هندی، معجون، بنگ آب، دوغ وحدت، شارا، شارانگ، قانجا و… نیز اطلاق می‌شود که به تناسب لغات و فرهنگ‌های مختلف به این نام‌ها شهرت دارد.
با مصرف حشیش احساس ستمدیدگی، سوءظن، ستیزه جویی در شخص پدیدار شده و با ظهور امیال سرکوفته تمایلات تهاجمی در شخص ظاهر و حس تحریک پذیری نسبت به محرکات خارجی قوت گرفته و در طی آن شخص ممکن است هر گونه کار مخالف با شئون اخلاقی و اجتماعی مثل جرم و جنایت مرتکب شود.

در قدیم جنگ‌ها به افراد حشیش خورانده می‌شد تا افراد را بی‌باک و درنده‌خو و برای قتل و کشتار مستعد سازند. پرحرفی و خنده‌های بی‌دلیل، داد و فریادهای بیجا، سرگیجه، بیهوشی و گاهی توهماتی را در افکار به وجود می‌آورد. حس اعتماد به نفس و آرامش و خیالپردازی در شخص به وجود می‌آید که موجب کنار رفتن پردة سانسور و تضعیف وجدان و در نتیجه ظهور امیال و هیجانات جنس توأم با توهمات سمعی و بصری می‌شود.
مصرف مکرر حشیش باعث فراموشی، کند ذهنی و کودنی شخص می‌شود به طور که هیچ ‌یک از مواد اعتیادآور اثر مخرب حشیش را ندارند چنان که ابن‌سینا می‌نویسد: « بنگ سمی است که عقل را مشوش می‌کند. فراموشی آور. خناق و دیوانگی در پی دارد.»

تریاک

ماده‌ای است که از شیره گیاهی به نام خشخاش (کوکنار) که در مناطق معتدل می‌روید، و دارای گل‌های زیبایی به رنگ قرمز تیره می‌باشد به دست می‌آید. این ماده را از گرز خشخاش که به صورت کپسولی است با تیغ زدن به دست می‌آید. در ابتدای خروج به صورت شیره‌ای سفید رنگ است ولی در مجاورت هوا تغییر رنگ داده و کم‌کم قهوه‌ای و سفت می‌شود. تریاک در حقیقت به معنای پادزهر یا ضد سم است که ریشه یونانی تریاکا (THERISKA) گرفته شده و به معنی ترکیبی است از افیون و چند داروی دیگر که برای معالجه کردن بخصوص مارگزیدگی به کار می‌رفته است. همچنین کلمة «افیون» مانند کلمة تریاک یونانی است که در یونان اپیون (opion) و در زبان لاتین به شکل اپیوم (Opioum) وارد شده است.

تریاک از قدیمی ترین داروهایی است که بشر شناخته است و دارای اثر تخدیری قوی است. به این معنی که مصرف تریاک در ابتدا یک حالت آرام‌بخش همراه با سستی، رخوت توأم با شادی و نشاط و چرت در انسان ایجاد کرده و بالاخره خواب ایجاد می‌کند. و مصرف ممتد آن باعث اعتیاد می‌گردد که مدت این دوره به نوع ماده، مقدار مصرف، و دفعات مصرف بستگی دارد. تریاک و اغلب مشتقات آن حاوی موادی با اثرات سمی قوی هستند، به این صورت خوردن تریاک توسط افراد غیر معتاد ایجاد مسمومیت شدید می‌نماید. و افرادی که خودکشی می‌کنند از آن استفاده می‌کنند.
بر خلاف تصور عامیانه که تریاک و سایر موادمخدر را داروی درمان تمام بیماری‌ها می‌داند، موادمخدر هیچ‌گونه معالجه‌ای را در بر نداشته بلکه فقط درد را تسکین می‌بخشد. اما از طرفی عوارض مختلف جسمانی و روانی مثل: خشکی پوست، لاغری، بی‌اشتهایی، یبوست، ناراحتی معده، تنگی نفس، تپش قلب، ضعف قوة جنسی و غریزه شهوانی و نیز اختلالات روانی ایجاد می‌کند.

پان

پان، ماده‌ای غلیظ، سرخ رنگ و دست‌ساز است که از برگ درخت مخصوصی تهیه می‌شود. این ماده ترکیبی از تنباکو، آهک، خاکستر، ادویه‌جات، معطر، سا‌خارین، مقدار زیادی فوفل و اسانس‌های غیرمجاز می‌باشد. مشخص شده است که ترکیبات آرسینک، کربنات منیزیوم و سرب نیز در آن وجود دارد. پان در قالب پودر، آدامس، باستیل و یا به سرب نیز در آن وجود دارد. پان در قالب پودر، آدامس، باستیل و یا به صورت طومار در رنگ‌های مختلف با پوشش آلومینیومی، کاغذهای مثلثی یا مربع شکل با تصاویر جذاب رنگی و با طعم و مزه‌های مختلف گیاهی از جمله نعناع عرضه می‌شود.

درکشور‌های هندوستان و پاکستان پس از جوشاندن مواد ذکر شده آن را روی برگ تازه گیاه پیچانده که به آنگوتکا می‌گویند و مصرف‌کننده با جویدن آن احساس لذت و سرخوش کاذب می‌کند. انواع دیگر آن به صورت زیر زبانی یا پشت لب نیز استفاده می‌شود. البته به منظور جلب مشتری و درآمد بیشتر ممکن است مواد مخدر دیگر یا مواد روان‌گردان نیز به آن اضافه شود.

این ماده به عنوان خوشبو کننده دهان و با عنوان‌های مختلف مثل مست‌کننده، راجا، تایتانیک آدامس، 100 درصد، پان عربی 2 و 4، پان پراک براق، 80 درصد، نسوار، ناس خارجی ،پان پاکستان، پان عربی، راجا غربی، پان پتی، والا خطرناک، بمب، دپی، کوپر هندوستان، ناس افغانی، ویتامین، ملوان زبل، پان اسفناج، ناس کابلی پان چایی، نسوار پاکستانی، سرحال کننده و سیگار چرس به خصوص در مناطق شرقی کشور ما عرضه می‌شود .

عواض آن در دو بعد جسمی و روانی گسترده شده است. نیکوتین موجود در آن از طریق مخاط دهان جذب و باعث بد رنگ شدن دندانها شده و به مغز آسیب می‌رساند. باعث سرطان دهان و حنجره می‌شود به طوری که کشور هندوستان مقام دوم سرطان دهان را در دنیا به علت مصرف این ماده به خود اختصاص داده است. باعث سرطان لثه می‌شود و یا حداقل به علت تضعیف قدرتی دفاعی سلولهای بدن در مقابل باکتریها باعث ایجاد بیماریهای لثه می‌گردد. ساخارین موجود در آن عامل بیماریهای کلیه و سرطان روده بزرگ می‌باشد و عوارض گوارشی متنوعی برای فرد تولید می‌کند. باعث ایجاد عارضه در دستگاه تنفسی، قلب و عروق می‌شود و از آنجایی که با مصرف این ماده ترشح بزاق بیشتر می‌شود و فرد مجبور است آب دهانش را بیرون بریزد می‌تواند باعث انتقال بیماریهای عفونی مثل سل، هپاتیت و…
فرد در اثر مصرف ممکن است تعادل رفتاری و حر‌کتی خود را از دست بدهد. باعث احساس سبکی سر و گیجی و شعف می‌شود. با توجه به اینکه در کودکان سنین مدرسه مصرف آن زیاد است (با عنوان خوشبو کننده دهان) با ایجاد سرگیجه و نشئگی باعث افت تحصیلی در آنها می‌گردد.

گذشته از موارد فوق، مهم‌ترین عارضه این ماده ایجاد وابستگی و اعتیاد به آن، تمایل فرد به استفاده از مواد مخدر قوی‌تر می‌با‌شد.

مرفین

مرفین ماده اصلی تریاک است. متوسط مرفین موجود در تریاک حدود ده درصد است. مرفین که پودری است کریستالی به رنگ قهوه‌ای روشن و یا سفید از تریاک استخراج می‌شود و یا مستقیماً از ساقه خشخاش به دست می‌آید.
درگذشته مرفین برای تسکین دردهای حاد موقت ناشی از عمل جراحی، شکسته بندی، سوختگی و مراحل نهایی بیماری‌های غیر قابل درمان به کار می‌رفت.
مرفین را به علت اثرات و خواصی که دارد به نام یکی از خدایان یونان باستان «مرفیوس» که رب‌النوع خواب است نامگذاری کرده‌اند.

مرفین روی دستگاه‌های تنفسی، گردش خون و جهاز هاضمه اثر می‌گذارد و موجب کاهش بزاق دهان، ترشح شیرة معده، اختلال در هضم غذا، اختلال در کار روده‌ها و ایجاد یبوست، کاهش ضربان قلب و فشار خون ، و کاسته شدن قدرت انقباض ماهیچه‌ها می‌گردد، ولی اثر مهم آن روی دستگاه عصبی مرکزی است. بر اثر تحریک موقتی آن مرکز اعصاب برای مدتی فلج می‌شود که نتیجه مسلم آن احساس نکردن درد است.

هروئین

هروئین یکی از قوی‌ترین موادمخدر اعتیاد آور است که نام‌هایی چون شیطان سفید و «گرد مرگ» و… به خود اختصاص داده است. هروئین با عمل تقطیر از مرفین استخراج می‌شود.
چون پس از مصرف هروئین البته فقط در شروع و اوایل مصرف آن، اعمال روانی و جسمانی به‌ شدت تقویت می‌شود و شخص می‌تواند کار چند روز را در یک روز تمام کند به این ماده نام هروئین مشتق از کلمة (heroique) به معنی قهرمان دادند.

این آفت به سه طریق استنشاق، دودکردن و تزریق استعمال می‌شود که اثر آن از راه تزریق بیشتر است. هروئین اعتیادآورترین مادة مخدر است. و به خاطر حالت وجد و نشاطی که در این ماده ایجاد می‌کند در بین معتادین شهرت به سزایی یافته و به عنوان پرمصرف‌ترین مشتقات مرفین معروف شده است.

هروئین نیز مثل مرفین روی دستگاه عصبی قشر مغز و نخاع اثر می‌گذارد و از مرفین تشنج آورتر است. از دیگر عوارض مصرف هروئین می‌توان از اضطراب، نشئه، سرمستی، شادابی موقت، گفتار ناقص، بی‌صبری، یبوست، کم‌اشتهایی، تهوع و قی کردن، عدم تعادل، تضعیف حرکات ارادی، خواب آلودگی، پایین آمدن ضربان قلب، لرزش در عضلات، تضعیف میل جنسی و …. را نام برد.

کراک

کراک یا هروئین غنی شده، همان هروئین فشرده است که با درجه خلوص بالا تولید و عرضه می‌شود قاچاقچیان موادمخدر ترکیب‌های شیمیایی را با موادمخدر مختلف آغشته کرده و به جامعه تزریق می‌کنند. کراک خطرناک‌ترین ماده مخدری است که به بازار آمده است و وابستگی به آن در حدی است که با یکبار مصرف فرد معتاد می‌شود این ماده محرکی قوی برای سیستم اعصاب مرکزی به شمار میرود. معنای اصلی کراک در زبان لاتین و به خصوص آمریکای جنوبی «غذای حیوانات» است و در سالهای دور برای رفع دل درد و سردرد از برگ «کوکا» تهیه می‌شده است. کشورهای بولیوی، کلمبیا، آمریکا، هندوستان، سیلان، مالزی از جمله مراکز مهم رشد و نمو گیاه کوکا هستند.

اولین بار درسال 1985 میلادی در شهر نیویورک آمریکا عرضه شده است و در حقیقت کراک همان عصاره کوکایین است. باید دانست کراک اصل که از برگ کوکا و عصاره کوکایین به دست می‌آید از جمله موادمخدر انرژی‌زا و شادی‌آور است و گفته می‌شود هیچ‌گونه اعتیادی را در فرد مصرف کننده به وجود نمی‌آورد ولی کراک عرضه شده در ایران تماماًً از هروئین تهیه شده است و اثرات زیانبار آن از بقیه موادمخدر موجود در دنیا بیشتر است.

متاسفانه کراک در میان دیگر موادمخدر گمنام است و به دلیل عدم آگاهی جوانان و نوجوانان به مواد تشکیل دهنده آن که چندین برابر بدتر از هروئین است، معتادین به آن به راحتی قابل شناسایی نمی‌باشد.

مشخصات این ماده خطرناک عبارت است از:

1. یکبار مصرف آن اعتیادآور می‌باشد؛

2. مصرف آن بسیار ساده و در کمترین زمان ممکن امکان‌پذیر بوده و هیچ‌گونه بویی ندارد؛

3. بسیار کوچک و حتی به اندازه یک ماش است؛

4. سفید رنگ و شبیه یک تکه کوچک گچ کنده شده از دیوار است و لذا کشف آن بسیار سخت و توجه کمی را به خود جلب می‌کند؛

5. افراد معتاد به کراک در پایان دو سال اول اعتیاد زندگی‌شان خاتمه خواهد یافت ( مرگ زود رس)؛

6. در حدود یک سال از اعتیاد به کراک، طحال و کبد شخص معتاد از بین خواهد رفت؛

7. معتادین به کراک با دردهایی وحشتناک قادر به هیچ‌گونه فعالیت خاصی نمی‌باشد و نمی‌تواند بیش از یک ماه اعتیاد خود را پنهان کنند؛

8. اعتیاد به کراک دیگر نشئگی ندارد و معتاد همواره یا خمار است و یا در حال درد کشیدن که با مصرف آن فقط مقداری از دردهای او تسکین می‌یابد.

بررسی‌های به عمل آمده نشان می‌دهد که بسیاری از افراد به علت بی‌اطلاعی به کراک معتاد شده‌اند و از عوارض ناشی از آن کاملاً ناآگاه بودند.

کوکائین

از برگ گیاهی به نام کوکا به دست می‌آید و قویترین محرک گیاهی است. کوکائین در حالت طبیعی خالص به صورت گرد کریستالی سفید برفی و بدون بو دیده می‌شود ولی معمولاً با ناخالصی‌هائی همراه است.

مواد توهم زا

این مواد را خیال‌انگیز و کابوس‌آور هم می‌گویند. به علت اثرات مستقیمی که مصرف این داروها بر روی سیستم کنترل کننده بدن، یعنی اعصاب می‌گذارند، موجب تغییر وضعیت عادی ادراک فرد شده و شخص احساس کاذبی درک می‌کند. احساس پرواز، بی‌وزنی، دیدن ناقص اشیاء و یا واژگون دیدن آنها، برخی از این احساس است.

داروهای صنعتی

معروفترین این داروها (متادون، مپریدین، متادول، فنادوکسون، دمورال) هستند که امروزه در جهت مداوای معتادین از آنها استفاده و مقدار کم آنها را جایگزین مواد مخدر بخصوص مشتقات مرفین می‌نمایند.