برانگیزاننده‌های مصرف مواد مخدر: نقش عوامل اجتماعی و روابط بین‌فردی

یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در گرایش به اعتیاد، تأثیرات اجتماعی و روابط بین‌فردی است. روابط ناسالم، فشار همسالان، عدم حمایت اجتماعی و رفتارهای نادرست اطرافیان می‌توانند از جمله برانگیزاننده‌های مصرف مواد مخدر باشند.

در بسیاری از موارد، رفتار اطرافیان ناخواسته به تشدید مصرف مواد مخدر یا تکرار رفتارهای اعتیادآور کمک می‌کند. به عنوان مثال، کمبود محبت، سرزنش، تحقیر یا بی‌توجهی ممکن است فرد را به سمت مواد مخدر سوق دهد تا از این طریق از فشار روانی یا احساس طردشدگی فرار کند.

از سوی دیگر، شبکه‌های اجتماعی ناسالم یا گروه‌های دوستی که در آن‌ها مصرف مواد امری عادی تلقی می‌شود، می‌توانند نقش پررنگی در شروع یا تداوم مصرف مواد ایفا کنند. بنابراین، شناخت این عوامل و تقویت روابط سالم و حمایتی یکی از گام‌های کلیدی در پیشگیری و درمان اعتیاد است.

پیشایندها یا برانگیزاننده‌های مصرف مواد مخدر

برانگیزاننده‌ها یا پیشایندهای اعتیاد، محرک‌هایی هستند که پیش از مصرف مواد مخدر رخ می‌دهند و می‌توانند فرد را به سمت رفتار اعتیادآور سوق دهند. این محرک‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• برانگیزاننده‌های بیرونی

• برانگیزاننده‌های درونی

برانگیزاننده‌های مصرف مواد مخدر: نقش عوامل اجتماعی و روابط بین‌فردی

برانگیزاننده‌های بیرونی مصرف مواد مخدر

این نوع برانگیزاننده‌ها از محیط بیرون از فرد نشأت می‌گیرند و در بروز یا تشدید وسوسه برای مصرف نقش دارند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:

1. محیط

برخی محیط‌ها می‌توانند یادآور تجربیات قبلی مصرف باشند.
مثال: حضور در یک رستوران قدیمی ممکن است فرد را به یاد مصرف هروئین بیندازد.

2. افراد

افراد خاص می‌توانند باعث تحریک میل به مصرف شوند، به ویژه اگر مصرف مواد بخشی از رابطه با آن‌ها باشد.
مثال: دیدن یک دوست معتاد به کراک ممکن است وسوسه‌ی مصرف را فعال کند.

3. اشیا

برخی اشیا نیز نقش محرک دارند و ممکن است تمایل به مصرف را ایجاد کنند.
مثال: مشاهده فندک، جاسیگاری یا وسایل مصرف مواد.

برانگیزاننده‌های درونی مصرف مواد مخدر

این برانگیزاننده‌ها از درون فرد نشأت می‌گیرند و شامل مؤلفه‌های ذهنی، بدنی و هیجانی هستند:

1. شناختی

افکار و باورهایی که به نوعی توجیه‌گر مصرف هستند.
مثال: «برای بالا رفتن اعتماد به نفس، باید کوکائین مصرف کنم.»

2. حسی

نشانه‌های بدنی مثل درد یا تنش ممکن است فرد را به سمت مصرف بکشاند.
مثال: مصرف تریاک برای کاهش درد مزمن.

3. هیجانی

احساساتی مانند اضطراب، خشم یا افسردگی ممکن است عامل تحریک برای مصرف باشند.
مثال: مصرف کوکائین برای فرار از احساس افسردگی.

4. رفتاری

رفتارهای روزمره‌ای که فرد را به یاد مصرف می‌اندازند یا شرایط مصرف را فراهم می‌کنند.
مثال: دیدن نام یک فروشنده مواد در تلفن همراه.

5. حرکتی

برخی حرکات بدنی یا وضعیت‌های فیزیکی ممکن است با تجربه مصرف در گذشته مرتبط باشند.
مثال: لم دادن به پشتی صندلی و هوس مصرف تریاک.

نقش روابط بین‌فردی در تشدید مصرف مواد مخدر

روابط اجتماعی ناسالم می‌توانند نقش پررنگی در تداوم اعتیاد داشته باشند.
برخی رفتارهای خانواده و نزدیکان – هرچند از سر دلسوزی – ممکن است اثر منفی داشته باشند:

• نصیحت‌های مکرر، کنترل شدید، مقایسه با دیگران.

• پنهان کردن اعتیاد فرد از دیگران.

مثال: زنی که اعتیاد همسرش را پنهان می‌کند، ناخواسته شرایط را برای ادامه مصرف فراهم می‌سازد.

منبع: کلینیک افشار

برانگیزاننده های مصرف مواد مخدر