ماری‌جوآنا که در فرهنگ عامه با نام‌های علف و گل نیز شناخته می‌شود، ترکیبی از گیاه شاه‌دانه است که به عنوان داروی فعال‌کننده روان یا داروی طبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به جز ماری‌جوانا، ترکیبات دیگری از گیاه شاه‌دانه نظیر حشیش و روغن حشیش نیز به‌دست می‌آید.

تتراهیدروکانابینول ترکیبِ مؤثر همهٔ فراورده‌های گیاه شاهدانه و عامل اصلیِ آثارِ سرخوشی‌آورِ آن است. تَمدد اعصاب، درون نگری، خنده زیاد و افزایش اشتها از مهم‌ترین آثارِ دلخواه ذهنی و جسمیِ ماری‌جوانا است. از عوارض جانبی موقتیِ مهم مصرف آن می‌توان به کاهش حافظهٔ کوتاه‌مدت، خشکی دهان، سرخی دیدگان، اختلال در مهارت‌های حرکتی، و گاهی احساس اضطراب و وحشت اشاره کرد. عوارض جانبی بلندمدت در برخی موارد شامل اعتیاد، کاهش قوای فکری در افرادی که مصرف را از نوجوانی آغاز کرده‌اند، و مشکلات رفتاری در کودکانی است که مادرانشان هنگام بارداری ماری‌جوآنا مصرف می‌کرده‌اند.

ماری‌جوانا، به‌عنوان یک مادهٔ داروهای روان‌گردان تفریحی، داروی درمانی، و همچنین در برخی مراسم مذهبی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از این دارو بیشتر به‌صورت تنفسِ دودِ حاصل از سوختن (تدخینی) و گاهی به‌صورت خوراکی است. در حالت تدخینی، گیاه خُرد شده را در کاغذی پیچیده و به صورت سیگار شاه‌دانه آن را می‌کشند.

از اوایل قرن بیستم، در اغلب کشورهای دنیا، محدودیت‌هایی قانونی درمورد استفاده و فروش ماری‌جوانا و دیگر محصولاتِ گیاه شاهدانه وضع شده‌است. علاوه براین، ماری‌جوانا در برخی کشورهای دنیا مانند کانادا، بلژیک، استرالیا، هلند، اسپانیا و همچنین ۳۲ ایالت از کشور آمریکا به‌عنوان یک درمانِ گیاهی با تجویز پزشکان مورد استفاده قرار می‌گیرد که به‌عنوان ماری‌جوانای طبی از آن یاد می‌شود. داشتن، مصرف، و فروش آن در بیشتر کشورهای جهان غیرقانونی است.

اولین نشانه‌ها از مصرف ماری‌جوانا به هزارهٔ سوم پیش از میلاد یا ۵ هزار سال پیش از این مربوط می‌شود.

همه‌گیری
در غرب محصولات گیاه شاهدانه پرمصرف‌ترین مادهٔ غیرقانونی است. همچنین، بر اساس گزارش سازمان ملل، ماری‌جوانا پرمصرف‌ترین مادهٔ غیرقانونیِ جهان است. در زمان حاضر، ماری‌جوانا بیشتر به دلایل تفریحی و همچنین اهداف درمانی و گاهی مذهبی و روحانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در کشور کانادا اکنون آزاد می‌باشد.

سازمان ملل برآورد کرده‌است که در سال ۲۰۰۴ حدود ۴٪ از جمعیت بزرگسال جهان (معادل ۱۶۲ میلیون نفر) در سال، ماری‌جوانا مصرف می‌کنند؛ و حدود ۰٫۶ درصد جمعیت جهان (حدود ۲۲٫۵ میلیون نفر) به‌طور روزانه ماری‌جوانا مصرف می‌کنند. تخمین زده می‌شود تنها در کشور آمریکا بیش از ۱۰۰ میلیون نفر در زندگی‌شان ماری‌جوانا را تجربه کرده‌اند و ۲۵ میلیون نفر طی سال گذشته چنین تجربه‌ای داشته‌اند.

بررسی و اثرشناسی
درحالی‌که اکثر داروهای روان‌گردان در یکی از دسته‌های محرک، کندساز، یا توهم‌زا قرار می‌گیرند، ماری‌جوانا در بین این دسته‌ها واقع اثراتِ میانی از خود نشان می‌دهد. یک مطالعهٔ علمی که در سال ۲۰۰۰ در «نشریهٔ علوم جنایی» منتشر شد، حاکی از این بود که قدرتِ ماری‌جوانا (مقدار تتراهیدروکانابینول) در کشور آمریکا از حدود ۳٫۳٪ در سال ۱۹۸۳ و ۱۹۸۴ به ۴٫۴۷٪ در سال ۱۹۹۷ افزایش یافته‌است. این مطالعه همچنین این‌طور نتیجه گرفته‌است که در رابطه با قدرت سایر کانابینوییدهای اصلی در ماری‌جوانا، تغییری طی سال‌های اخیر مشاهده نشده‌است. طی تحقیقات بیشتری که در دانشگاه میسیسیپی تحت پروژهٔ بررسی قدرت ماری‌جوانا صورت گرفت، معلوم شد که میزان متوسط تی.اچ. سی در نمونه‌های ماری‌جوانا بین سال‌های ۱۹۷۵ و ۲۰۰۷ از ۴٪ در سال ۱۹۸۳ به ۹٫۶٪ در سال ۲۰۰۷ افزایش یافته‌است.

ماری‌جوانا می‌تواند حاوی بین ۳٪ تا ۲۲٪ تی.اچ. سی باشد.

کمترین مقداری از تی.اچ. سی که دارای اثرات روان‌گردان باشد حدود ۱۰ میکروگرم در کیلوگرم وزن بدن است. مدت‌زمان دوام اثر ماری‌جوانا تا حد زیادی به قدرت ماری‌جوانای مصرفی و نیز مقدار مصرف بستگی دارد اما اوج آن از ۲۰ دقیقه تا گاهی ۱ ساعت و اثرات آن نوعاً برای دو تا سه ساعت باقی می‌مانند.

در یک آزمایش، به افراد ماری‌جوانا داده شده‌بود و اثرات آن بر همان افراد مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این آزمایش نشان داد که اگرچه اثرات سریع و قوی ماری‌جوانا بر ویژگی‌های جسمی و روانیِ افراد واضح است، اما از این آثار در روز بعد از مصرف نشانه‌ای باقی نمی‌مانَد. این نشان می‌دهد که کشیدن یک سیگار ماری‌جوانا دارای اثرات ادامه‌دارِ بسیار اندکی است.

اکثر کانابینوییدها محلول در چربی هستند و به‌راحتی در چربی ذخیره می‌شوند. ازاین‌رو دارای نیمه‌عمر نسبتاً طولانی در مقایسه با سایر مواد مخدر هستند. طبق گزارش آزمایشگاه‌های «رِدوود»، مولکول تی.اچ. سی و مؤلفه‌های مرتبط با آن، معمولاً در تست‌های مواد از روز سوم تا دهم قابل شناسایی هستند؛ نتیجهٔ آزمایش مصرف‌کنندگان حرفه‌ایِ ماری‌جوانا می‌تواند تا سه ماه پس از مصرف ماری‌جوانا همچنان مثبت باشد. مدت این زمان تا حد زیادی بسته به سوخت‌وساز (متابولیسم)، مقدار مصرف، و تعداد دفعات مصرف، متغیر است.

عوارض جانبی
به گفته کالج سلطنتی روانپزشکان بریتانیا مصرف ماری‌جوانا در برخی موارد ممکن است اضطراب و پارانویا در افراد را افزایش دهد و منجر به سردرگمی و حتی توهم شود. مارتا دی فارتی از کینگز کالج لندن می‌گوید ‘شواهد قانع‌کننده‌ای’ وجود دارد که مصرف منظم ماری‌جوانا خطر ابتلا به بیماری‌های روانی مثل اسکیزوفرنی را به خصوص در نوجوانان افزایش می‌دهد. مایکل بلومفیلد از دانشگاه کالج لندن هم می‌گوید تصور می‌شود نوجوانان به ویژه بیشتر آسیب‌پذیر هستند به دلیل این که مغز آن‌ها هنوز در حال رشد است. دکتر دی فارتی می‌گوید تحقیقات همچنین خطر بالایی از ابتلا به روان‌پریشی را به نوعی از ماری‌جوانا مرتبط دانسته‌اند که میزان بیشتری از ماده روانگردان تتراهیدروکانابینول (THC) دارد. نتیجه پژوهشی نشان داد که خطر ابتلا به روانپریشی در افرادی که هر روزرماری‌جوانای قوی مصرف می‌کنند، پنج برابر بیشتر از کسانی است که ازآن استفاده نمی‌کنند. ماری‌جوانا می‌تواند اعتیادآور باشد، به ویژه اگر مرتب مصرف شود. تخمین زده شده که حدود ۱۰ درصد از افرادی که مرتب این ماده را استفاده می‌کنند، به آن وابسته می‌شوند. به گفته کالج سلطنتی روانپزشکان، ترک اعتیاد به ماری‌جوانا ممکن است در برخی افراد باعث علائمی مثل ولع شدید، کم‌خوابی، نوسانات خلقی، زودرنجی و بی‌قراری شود. در حالی که ممکن است برخی از این اعتیادها روانشناختی باشد، به گفته دکتر بلومفیلد، ماده ” THC” در ماری‌جوانا می‌تواند برای برخی افراد اعتیاد جسمی هم ایجاد کند. دکتر مورگن می‌گوید مصرف ماری‌جوانا در کوتاه مدت به حافظه و توانایی شناختی افراد آسیب می‌زند. به نظر می‌رسد برخی اثرات ضعیف و قابل برگشت آن تا بیست روز باقی بماند. پروفسور مورگن می‌گوید دربارهٔ این که مصرف ماری‌جوانا باعث می‌شود فرد به مواد مخدر قوی‌تری روی بیاورد، شواهد قوی وجود ندارد اما مصرف ماری‌جوانا ممکن است باعث شود که فرد به سیگار روی بیاورد و به گفته اداره خدمات ملی بهداشت بریتانیا، افرادی که به صورت منظم چه خالص چه با توتون، ماری‌جوانا می‌کشند، به احتمال زیاد ممکن است به بیماری برونشیت، التهاب پوشش ریه‌ها، مبتلا شوند.

شیوه و مصرف
ماری‌جوانا معمولاً به‌شکلِ سیگار در کاغذ مخصوصی به نام پیپر پیچیده شده و کشیده می‌شود. سیگار ماری‌جوانا از گُل گیاه شاه‌دانه و گاهی مخلوط با برگ آن تهیه می‌شود. تأثیراتِ این ماده تا حدودِ ۲ ساعت باقی می‌مانَد. با این وجود، عنصرِ اصلیِ آن، یعنی تی.اچ. سی، تا چندین روز در بدن باقی خواهد ماند. از جوز، پیپ، چپق و بانگ سیگار برگ نیز برای مصرف ماری‌جوانا استفاده می‌شود.

وقتی که ماری‌جوانا به‌صورت خوراکی مصرف می‌شود، کیفیت اثرگذاری آن متفاوت است و اثرات روان‌گردانی آن معمولاً قوی‌تر از حد انتظار ظاهر می‌شوند. همچنین، زمان بیشتری طول می‌کشد تا اثرات روان‌گردانی آن ظاهر شود، و زمان بیشتر نیز باقی می‌مانَد، نوعاً بین ۴ تا ۱۰ ساعت پس از مصرف دوام می‌آورَد.

روش‌های خوراکیِ ماری‌جوانا نیاز به درون کشیدن مواد سوختنی سمّیِ ایجادشده در روش سیگاری ندارد و ازاین‌رو بسیاری از آسیب‌های تنفسی و قلبی-عروقی همراه با کشیدن ماری‌جوانا در این روش وجود ندارد. در پژوهشی که در سال ۲۰۱۱ در استرالیا انجام شد نشان داد که مصرف ماری‌جوانا به‌ندرت به‌تنهایی و بدون حضور مواد دیگر صورت می‌گیرد. ۹۵٪ مصرف‌کنندگان ماری‌جوانا از الکل نیز استفاده می‌کنند، ۲۶٪ از آمفتامین و ۱۹٪ از اکستازی. تنها ۲٫۷٪ از این افراد اعلام کردند که همراه با ماری‌جوانا از هیچ مادهٔ دیگری استفاده نمی‌کنند.

اثرات
اعتیاد فیزیکی به ماری‌جوآنا اثبات نشده‌است با این وجود تخمین زده شده که ۹٪ استفاده‌کنندگان از آن به آن وابستگی پیدا می‌کنند. پژوهش‌ها حاکی از آن است که مصرف ماری‌جوانا در مقادیر بالا با علائم ترک جسمانی و روانیِ نسبتاً خفیفی همراه است.

در کوتاه‌مدت
پس از کشیدن ماری‌جوانا، اثرات کوتاه‌مدت پس از چند ثانیه آشکار می‌شود و تا چند دقیقه کاملاً قابل احساس و رؤیت هستند. این اثرات نوعاً به‌مدت ۲ تا ۳ ساعت دوام می‌آورند.

اثرات کوتاه‌مدت روان‌گردان ماری‌جوانا خاصیتی مرحله‌ای دارد و طی سه مرحله ظاهر می‌شود:

مرحلهٔ اول: اثرات ابتدایی، شامل حس آرامش، و تا درجه‌ای کمتر، سرخوشی است.

مرحلهٔ دوم: در این مرحله مواردی نظیر سهولت در تفکر فلسفی، درون‌نگری و فراشناختی همراه با اضطراب و پارانویا گزارش شده‌است.

مرحلهٔ سوم: اثرات این مرحله می‌تواند شامل افزایش ضربان قلب و گرسنگی (یا گرسنگی مفرط و کاذب) که به اصطلاح عموم کره کردن گفته می‌شود باشد، که این امر به‌دلیل واکنش فراورده‌های تی.اچ. سی در کبد رخ می‌دهد.

جدا از تغییرات ذهنی در ادراک و به‌ویژه خلق‌وخو، شایع‌ترین اثرات جسمی و عصب‌شناختیِ این ماده شامل افزایش ضربان قلب، کاهش فشار خون، اختلال در حافظهٔ کوتاه‌مدت، اختلال حرکتی، و اختلال در تمرکز است.

در درازمدت
اثرات درازمدت مصرف ماری‌جوانا نسبتاً ناشناخته‌است. با توجه به محدودیت‌های پژوهش، همچنان بر سرِ امکان وابستگی به ماری‌جوانا، اثر آن بر هوش و حافظه، اثرش بر ریه، و رابطهٔ احتمالی‌اش با اختلالات ذهنی نظیر اسکیزوفرنی و روان‌پریشی، زوال شخصیت، و افسردگی بین اثرات خوب و بد آن، در دانشمندان بحث و جدل وجود دارد. به همین شکل، هنوز چندان معلوم نیست که علت وجود همبستگی بالا بین مصرف مکرر ماری‌جوانا و مصرف طیفی از سایر مواد در بین جوانان برای مثال در دانشگاه‌ها چیست.

ترک مصرف
تنها اقلیتی از مصرف‌کنندگانِ ماری‌جوانا به‌واسطهٔ وابستگی به این ماده به‌دنبال درمان و کمک‌های پزشکی می‌روند. همچنین، شواهد و مدارک نشان می‌دهد نیاز به کمک برای توقف مصرف ماری‌جوانا و نیز تقاضا برای درمان وابستگی به شاه‌دانه در سطح بین‌المللی درحال افزایش است.

در درمان مصرف ماری‌جوانا، دکتر دیوید مک‌داول، از دانشگاه کلمبیا، دریافت که برای موفقیت در درمان باید بین سه گروه از کاربران، یعنی «کاربران گهگاهی»، «کاربران هرروزه» و نیز «کاربران مزمن» که چندین بار در روز از این ماده استفاده می‌کنند تمایز قائل شد.

ماری‌جوانا به‌مثابهٔ دروازهٔ ورود

فرضیهٔ «ماری‌جوانا به‌مثابهٔ دروازهٔ ورود» مدعی است که مصرف ماری‌جوانا احتمال این را که افراد، متعاقبِ مصرفِ آن، به مصرف مواد مخدرِ خطرناک‌تر روی آورند افزایش می‌دهد و ازاین‌رو ماری‌جوانا همچون یک دروازهٔ ورود برای گرایش به مواد خطرناک‌تر است. این فرضیه یکی از ستون‌های اصلیِ سیاست‌گذاری‌های مخالف با مصرف ماری‌جوانا در کشور آمریکا بوده‌است. با این وجود، اعتبار و صحت این فرضیه به‌شدت محل بحث است.

مصرف در ایران
در ایران، جوانان ایرانی ماری جوانا را به عنوان مخدری به نام گل مصرف می‌کنند. مصرف ماری جوانا در بین دانش آموزان دبیرستانی بسیار فراگیر است، بطوریکه از سوی مسئولین هشدارهایی درمورد این گیاه داده شد است و آن را نوظهور می‌دانند. این درحالیست که ماری جوآنا و مشتقات آن با ۱۱٫۹ درصد، پس از تریاک دومین مواد مخدر مصرفی در میان مصرف‌کنندگان مستمر مواد مخدر در کشور اعلام شده‌است.

منبع: ویکیپدیا