کودکان بیش از همه از والدین خود تاثیر می‌پذیرند. آگاه سازی والدین یکی از مهم ترین بخش‌های موثر در هر برنامه‌ پیشگیری از اعتیاد می‌باشد. برخلاف نوجوانان که معمولاً شیوع مصرف را بیش از حد واقعی آن فرض می‌کنند، مطالعات مختلف نشان داده‌اند که همواره والدین میزان شیوع سوء مصرف مواد را کمتر از میزان و اقعی آن تخمین می‌زنند و درنتیجه خطر آن را نیز احساس نمی‌کنند و اغلب باور ندارند که این مشکل برای فرزندان آنها نیز ممکن است پیش بیاید. درابتدا والدین باید از خطر اعتیاد آگاه شده و در مورد پیشگیری از آن احساس مسئولیت نمایند.

این آگاه سازی می‌بایست به طور مکرر از راه‌های مختلف مانند خواندن کتاب، جزوه،‌روزنامه،‌شرکت در جلسات مشاوره،‌سمینار، پیوستن به تشکیلات والدین انجام شود. آگاه سازی والدین شامل ابعاد مختلف می‌باشد که به آنها اشاره می‌شود:

الف ـ آموزش اطلاعات لازم در مورد مواد

ب ـ افزایش مهارت لازم برای ساختن پیوندهای قوی خانوادگی

برقراری ارتباط صمیمانه با کودکان

بالابردن اعتماد به نفس

ایجاد سیستم ارزشی قوی

پ ـ وضع مقررات واضح درخانواده

ت ـ آموزش الگوی خوب بودن

ث ـ تشویق فعالیت‌های سالم و خلاق

ج ـ‌ ترغیب والدین به تقویت پیوندهای بین خود

الف- آموزش اطلاعات لازم در مورد مواد:
والدین باید از نوع مواد شایع در منطقه محل زندگی، شکل و اسامی رایج آنها و نیز نحوه مصرف و علایم مصرف آنها مطلع باشند. باید درباره مواد اعتیادآور با فرزندان خود زمانی را به صحبت کردن اختصاص دهند و به آنها اطمینان دهند که اگر در رابطه با این موضوع مشکلی داشته باشند، به آنها کمک خواهند کرد. البته بیان این نکته ضروری است که نباید تنها در مورد جنبه‌های منفی مواد صحبت کنند، زیرا ممکن است فرزندان جنبه‌های به ظاهر مثبت مواد را شنیده یا تجربه کرده باشند که در این صورت صحبت‌های والدین خود را باور نخواهند کرد.

ب- افزایش مهارت لازم برای ایجاد پیوندهای خانوادگی قوی:
جوانانی که با خانواده، پیوندهای قوی و مثبت دارند، کمتر به گروه‌ها و دوستی‌هایی می‌پیوندند که صرفاً حول محور مصرف مواد شکل می‌گیرند. در این باره، باهر (Bahr) و همکارانش در سال 1995 تحقیقی را انجام دادند که مشخص شد احتمال روی آوردن به مصرف مواد در افرادی که با گروه‌های اجتماعی (مثل خانواده که دارای فرهنگ ضد مصرف مواد هستند)، پیوندهای قوی دارند، کمتر است. نتایج تحقیق آنان نشان داد که پیوندهای خانوادگی، سازوکار کنترل اجتماعی مهمی است که می‌تواند خطر استفاده از الکل و سایر مواد را کاهش دهد.

درباره همین موضوع، رید (Reid) نیز در سال 1989 تحقیقی انجام داده و به این نتیجه رسیده بود: نوجوانانی که به مصرف مواد نمی‌پردازند و دوست ندارند ارتباطشان با والدین و دوستانشان که مواد مصرف نمی‌کنند، به خطر بیفتد، کمتر به مصرف مواد روی می‌آورند.

پس محیط خانوادگی سالم و بدون تنش، عامل مهمی در پیشگیری از ابتلای فرزندان به اعتیاد است.

در آموزش مهارت والدین، تأکید بر سه نکته از اهمیت بیشتری برخوردار است:

برقراری ارتباط صمیمانه با کودکان: طی این برنامه روش‌های صحیح گوش دادن و نحوه ایجاد ارتباط صحیح و رفتارهایی که مانع برقراری ارتباط خوب فرزندان با والدینشان می‌گردد،آموزش داده می‌شود.

بالا بردن عزت و اعتماد به نفس: افرادی که مبتلا به سوء مصرف مواد می‌شوند، اغلب از عزت و اعتماد به نفس پایینی برخوردار می‌باشند. تشویق به عنوان بهترین روش تربیتی، اجتناب از تحقیر و دادن مسئولیّت‌های مناسب بر اساس سن و توانایی، باعث بالا بردن مهارت‌ها و توانایی‌های کودک و نوجوان می‌شود و والدین می‌توانند از این راه به اهداف خود برسند.

ایجاد نظام ارزشی قوی: داشتن نظام ارزشی قوی باعث می‌شود، فرد بر اساس نگرش و احساس خود تصمیم بگیرد. کودکان تا سن نه سالگی باید باورهایی در مورد صحیح یا غلط بودن رفتارها داشته باشند و بتوانند بر اساس باورهای خود تصمیم بگیرند. طی این برنامه، به والدین آموزش داده می‌شود که چگونه به راحتی و آزادانه در مورد ارزش‌های مختلفی مانند اتکا به خود و احساس مسئولیت فردی با فرزندان خود بحث و گفت و گو کنند و چگونه از جذب شدن این ارزش‌ها توسط فرزندانشان اطمینان حاصل کنند.

پ- وضع مقررات روشن درخانواده:
کودکان به وجود اصول و مقررات خاص در خانواده نیاز دارند. فرزندان در محدودیت ها بهتر عمل می‌کنند. به طور کلی هنگامی که هنجارهای خانواده و انتظارهایی که از افراد می‌رود کاملاً روشن باشد، به ندرت ممکن است که این افراد این هنجارها و انتظارها را مورد حمله قرار دهند؛ به خصوص اگر نسبت به خانواده احساس تعلق داشته باشند. طی این برنامه به والدین در مورد نحوه کنترل کودکان و نوجوانان آموزش داده می‌شود. در تحقیقی که «باهر» در سال 1993 انجام داد، این نتیجه به دست آمد: «زمانی که مراقبت و کنترل والدین نسبت به فرزندانشان زیاد است، احتمال کمتری وجود دارد که آنها دوستانی را انتخاب کنند که مواد مصرف می‌کنند». همچنین جانسون (Johnson) در منیاپلیس (Minneapolis) تحقیقی انجام داد که روشن کرد زمانی که کودکان در سن مدرسه هستند و اجازه دارند که در خانه به نوشیدن بپردازند، نه تنها احتمال بیشتری وجود دارد که در بیرون از خانه مواد مصرف کنند، بلکه احتمال بیشتری هم دارد که مسئله مصرف مواد در آنها نسبت به سایر کودکان زودتر بروز کند.

ت- آموزش الگوی خوب بودن:
والدین همیشه مهمترین الگوهای زندگی فرزندان خود هستند. در مطالعه‌ای که توسط مجله نیوزویک (Newsweek) در سال 1993 در مورد نوجوانان 11 تا 17 سال صورت گرفت و از آنان پرسیده شد، چه کسی بیشترین نفوذ را بر شما دارد؟ پاسخ‌ها به ترتیب به شرح زیر بود: والدین (86 درصد)، پدر بزرگ و مادر بزرگ (56 درصد)، مکان‌های مذهبی (55 درصد)، معلمان (50 درصد)، گروه همسالان (9/52 درصد)، ورزشکاران قهرمان (5/31 درصد)، شخصیت‌های مذهبی (6/13 درصد)، شخصیت‌های داستانی (3/11 درصد) و اشخاص سیاسی و تاریخی (7/8 درصد). (1977, USA, Today)
بنابراین فرزندان، بسیاری از الگوهای رفتاری، خصوصیات اخلاقی، انگیزه‌ها و ارزش‌های والدین خود را ازطریق فرایندهای تقلید و همانندسازی کسب می‌کنند.
در تحقیق دیگری که در مورد نوجوانان 9 تا 13 ساله صورت گرفت این نتیجه به دست آمد که حدود 60 درصد از نوجوانان در این سن قهرمانان را الگوی خود قرار دادند.

ث- تشویق فعالیت‌های سالم و خلاق:
این برنامه دو بخش دارد: اول تشویق وحمایت والدین از شرکت کودک در فعالیّت‌های مدرسه، ورزش، موسیقی و سرگرمی‌های سالم، و دوم تشویق والدین به صرف وقت برای فرزندان خود. درتحقیقی که بنسون (Benson) در سال 1993 انجام داد، مشخص کرد که صرف وقت والدین با فرزندان به پیوندهای قوی خانواده کمک می‌کند.

ج- ترغیب والدین به تقویت پیوندهای بین خود:
ارتباط مناسب والدین با یکدیگر می‌تواند موجب تقویت محیطی عاری از مواد باشد. در این شکل رابطه، والدین به طور منظّم با هم در تماس اند و از مسائل کوچک محیطی و فعالیت‌های فرزندانشان در ارتباط با مواد آگاه می‌شوند. والدین می‌توانند نظام‌های حمایتی دولتی و غیر دولتی را در منطقه خود فعّال کنند. ازجمله تشکیلاتی که می‌تواند این هدف، را دنبال کند، انجمن اولیاء و مربیان است.

نشانه‌های هشدار دهنده

تغییر ساعت خواب و بیداری، دیرتر می‌خوابد، دیرتر بیدار می‌شود، در وسط روز خمیازه می‌کشد و چرت می‌زند

گوشه‌گیری، فراموشی، کم توجهی، حواس پرتی و پنهان کاری و گاهی فکر می‌کنند چیزهایی می‌بینند و می‌شنوند که بقیه نمی‌بینند و نمی‌شنوند

ترک دوستان قدیم و معاشرت با دوستان جدید و مشکوک و صحبت نکردن در مورد دوستان جدید

تغییرات ناگهانی در خلق و خو، از افسردگی و عصبانیت و ناراحتی به سرخوشی و خوشحالی

لاغر شدن و تیره شدن رنگ لب و کدر شدن پوست صورت

بی اعتنایی به سر و وضع و نظافت شخصی

پر حرفی، گفتن مطالب بی ربط و زشت واینکه زودرنج می‌شود

بی حوصلگی و فرار از کار و ورزش و بی علاقگی به شرکت در تفریحات جمعی

خارش بدن و صورت مخصوصاً بینی و گاهی آبریزش بینی

قرمزی چشم و استفاده از قطره چشمی، از تماس مستقیم چشمی پرهیز می‌کند

کم شدن ناگهانی نمرات کلاسی، انجام ندادن تکالیف، افزایش غیبت و تأخیر در کلاس

کم شدن امید و علاقه به همه چیز و احساس ناتوانی و کم شدن اعتماد به نفس

رفتارهای نادرست مثل دروغگویی، تقلب و فروش بی اجازه وسایل منزل

به علت یبوست ناشی از مصرف مواد یا به خاطر مصرف کردن مدت زیادی در توالت یا حمام می‌مانند

پول توجیبی شان کم می‌آید یا از دوستان خود قرض می‌گیرند

در صورت توصیه پزشک برای آزمایش اعتیاد به طور کلی از آزمایش طفره می‌روند و می‌ترسند

گاهی در وسایلشان قرص‌هایی مثل دیفنوکسیلات، قرص‌های کدئین دار و دیازپام و … دیده می‌شود

ممکن است در لباس‌هایشان نشانه سوختگی دیده شود

در وسایل شخصی‌شان زرورق سیگار، لوله خودکار تیره، سنجاق سیاه، شیشه مربا با در سوراخ شده دیده می‌شود

بیشتر از گذشته از عطر و ادوکلن استفاده می‌کنند

برگ‌های سبز، دانه‌های گیاه و توتون خارج شده از سیگار درجا سیگاری یا در جیب لباس‌ها دیده می‌شود

والدین بدانند: مراقبت از فرزندان و کنجکاوی و هشیاری درباره نشانه‌های مصرف به معنی گشتن و جستجوی مداوم لوازم شخصی فرزندان نیست. توجه از سر محبت و به قصد کمک کردن خوب است اما شک بیش از اندازه بجای دور کردن نوجوان از مواد مخدر. بیشتر او را به این کار می‌کشاند. همراه شدن چند علامت که تکرار می‌شود زنگ خطر است. با دیدن این نشانه‌ها ترسیدن، نگرانی و خشونت و تهدید به تنبیه اوضاع را بدتر می‌کند در این مورد بهتر است والدین با کارشناسان و مشاوران پیشگیری و درمان اعتیاد مشورت نمایند.